قدیمیترین صنایع دستی اصفهان موضوعی است که امروز درباره‌ی آن و به تفصیل درباره‌اش و با شما سخن خواهیم گفت. استان زیبای اصفهان یکی از بزرگ‌ترین و صنعتی‌ترین بخش‌های کشور ما ایران است و از لحاظ رشد صنعت و جمعیت همواره در بخش‌های بالای نمودار رشد جای دارد. اما این گرایش به مدرنیته و صنعتی شدن می‌توانیم با دقت ریشه‌های هنر و هنرپروری را در اصفهان مشاهده کنیم. این پیشینه ریشه‌ی بسیار کهنی دارد و از زمان تشکیل شهر اصفهان شاهد آفرینش هنرهای متنوع در اصفهان بوده‌ایم. در این نوشتار به یکی از جنبه‌های هنر در این شهر یعنی قدیمیترین صنایع دستی اصفهان را به شما معرفی کنیم.
انواع صنایع دستی در اصفهان
پس از طی این مقدمه‌ی کوتاه اکنون به معرفی قدیمیترین صنایع دستی اصفهان می‌پردازیم:
میناکاری، آسمانی گنجانده شده در هنر دست
می‌توانیم بگوییم رونق میناکاری در اصفهان در اوایل دوره‌ي پهلوی اوج گرفت اما باید بدانیم از کمی پیشتر و دوران صفویه و قاجار نیز نمونه‌هایی از میناکاری در بازار‌های عتیقه‌جات و مخصوص شاهان و درباریان وجود داشت. در دوران پهلوی این هنر در اصفهان و به لطف و هنر استادانی چون شکر الله صنیع زاده رونق گرفت و مردمی‌تر شد. در زمانه‌ی کنونی انواع ظروف منقش به میناکاری، بدلیجات و گلدان و لوازم تزئینی در بازار اصفهان تولید و خریداری می‌شوند.
میناکاری هنر ایجاد نقوش و طرح‌های متنوع و زیبا بر بستر سفال، مس و دیگر فلزات است و بسته به این که بستر از چه جنسی باشد و استاد چه مدت زمان و چه مقدار مواد اولیه را صرف آفرینش این ظرف کند، قیمت میناکاری نیز در بازار اصفهان و دیگر بخش‌های ایران متفاوت و متنوع است.
رنگ‌های مورد استفاده در میناکاری متنوع هستند اما همگی در بستری از آبی آسمانی و لاجوردی و فیروزه‌ای قرار دارند که به کلیت بصری یک محصول میناکاری شده زیبایی چشم‌گیری می‌بخشد. شما می‌توانید با استفاده از این ظروف در دکوراسیون به راحتی انرژی و اتمسفر خانه یا محل کار خود را تغییر دهید و روحی از هنر و زندگی را بر آن بتابید.
خاتم کاری، پیوند چوب بر چوب، هنر بر هنر
یکی از هنرها و صنایع دستی که ریشه‌ای بسیار قدیمی در اصفهان دارد خاتم کاری است. طبق شواهد و آثار باقی‌مانده در موزه‌ها، خاتم کاری از دوره‌ي صفوی در ایران رواج داشته است و اصفهان در آن زمان یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های تولید اشیاء خاتم کاری بوده است. به مرور زمان و گذشت سالیان این هنر در اصفهان کمی رو به زوال رفته است و در زمانه‌ی کنونی شیراز مهد آن است.
خاتم کاری هنری است که در آن هنرمندان از قطعات کوچک مثلثی شکل که از جنس چوب‌های مختلف ( گاهاً فلز یا عاج فیل) استفاده می‌کنند و آنها را به دقت در سطح یک وسیله یا ظرف می‌چسبانند. در واقع شاید بتوانیم بگوییم خاتم کاری نوعی موزایک کاری ظریف است با قطعاتی از جنس چوب بر اشیائی از جنس چوب. چسب این هنر نیز سریشم یا چسب‌های صنعتی است و ظرافت کار با آن تنها از دست یک استاد بر می‌آید.
جالب است بدانید قیمت خاتم کاری اصفهان یا شیراز، به عوامل متفاوتی از جمله جنس قطعات و شیء زیرین، ظرافت و ابعاد آنها بستگی دارد. اما در یک نگاه کلی می‌توانیم ببینیم که قسمت خاتم کاری در قیاس با دیگر هنرهای سنتی مناسب‌تر است.
روی سطح اشیاء خاتم کاری شده از روغن‌ها جلا استفاده می‌کنند که بتوانند سطحی یک دست و مقاوم را به دست بیاورند. گاهی در خاتم کاری‌های اصفهان شاهد تلفیق این هنر با هنرهای دیگر مثل مینیاتور نیز هستیم. بدین صورت که هنرمند ابتدا سطح‌های مورد نظرش را با نقاشی یا دیگر هنرها می‌آراید و بعد شروع به خاتم کاری و تکمیل اثر خواهد کرد.
منبت کاری، حجمی نرم از میان چوبی سخت
از دیگر هنرهایی که شاید بتوانیم آن را قدیمیترین صنایع دستی اصفهان و بلکه ایران و جهان بخوانیم منبت کاری است. منبت کاری در واقع برش و کنده‌کاری بر روی چوب است و از زمان استفاده‌ی انسان‌های نخستین از چوب، به مرور شکل گرفته و پیشرفت کرده است. در اصفهان خاتم کاری بیشتر در خود شهر اصفهان و منطقه‌ی گلپایگان رواج دارد.
چوب محصول اولیه و خام این هنر است و منبت کار‌ها می‌توانند سراغ انواعی از چوب درخت‌های مختلف بروند. چوب‌های آبنوس، بقم، شمشاد، عناب و گردو در این هنر به کار می‌روند اما از آنجا که در ایران فراوانی چوب گردو از همه بالاتر است بیشتر هنرمندان و حداقل برای زمینه‌ی کار به سراغ چوب گردو می‌روند که اتفاقاً بر بدنه‌ی خود نیز دارای طرح‌ها و نقش‌های طبیعی است. گاهی نیز برای استفاده از چوب‌هایی به رنگ‌های طبیعی به سراغ چوب‌های دیگر می‌روند: عناب برای چوب قرمز و شمشاد برای رنگ زرد.
در قدیم این هنر بیشتر جنبه‌ی کنده کاری داشت و کار هنرمند در هنگام منبت کاری شباهت داشت به حجم دادن به چوب‌ها و چسباندن آنها بر سطح یک زمینه. نقش و طرح‌های قدیمی نیز بیشتر الهام گرفته از طبیعت و خطوط اسلیمی بودند. اما به مرور زمان و برای صرفه جویی در زمان این هنر به سمت موزایک کاری و چسباندن قطعات کنار یک دیگر رفت و تغییر شکل داد.
فیروزه کوبی، تلفیق آبی آسمان و گرمی مس
با شنیدن نام فیروزه ذهن ما به سمت جغرافیا خراسان ایران می‌رود اما خوب است بدانیم این هنر در حدود نیم قرن پیش توسط شخصی به نام «حاج داداش» به اصفهان آورده شد و در این شهر هزار هنر نیز رونق گرفت. در فیروزه کوبی قطعات کوچک فیروزه را بر سطح ظروف مسی می‌چسبانند و آنان را با رنگ آبی فیروزه‌ای جادویی، تزئین می‌کنند.
البته باید بدانیم که فیروزه کوبی به دلیل این که متریال اولیه‌ی گرانی دارد ( فیروزه و مس) و کار با ظرافت و دقتی هم بر روی آن انجام می‌شود، ممکن است قیمت آن کمی زیاد به نظر برسد. اما در یک برآیند کلی می‌دانیم هنر قیمت پسند نیست.
قالی بافی، تار و پودی تنیده با عشق
یکی از هنرها و صنایع دستی دیگری که در اصفهان رونق فراوانی دارد، قالی بافی است. ممکن است شما نیز در کودکی کارگاه‌های قالی بافی و آن شور و هنر دسته جمعی را دیده باشید. بله قالی بافی در اصفهان نیز در گذشته مبتنی به بافندگی سنتی و در کارگاه‌های محلی بود. اما همین روش تولید سنتی نیز همواره یکی از بهترین و مرغوب‌ترین کف‌پوش‌های جهان را تولید می‌کند. از این روست که نام ایران و قالی‌های ایرانی همواره و در همه‌ی جهان مشهور بوده است.
اگر تمایل دارید کمی بیشتر درباره‌ی بافت و انواع آن در صنایع دستی بدانید می‌توانید مقاله‌ای که در این باره در وبلاگ خود قرار داده‌ایم را نیز ببینید.
دیگر هنرها و صنایع دستی رایج در اصفهان
- نمد مالی در شهررضای اصفهان
- عبا بافی در نایین
- لاکی روغنی
- کاشی سازی
- ملیله سازی
- سوزن دوزی
- ضریح سازی
- و…